Prezentacja obszernego i bogatego typologicznie zbioru banknotopodobnych, propagandowych cegiełek wydawanych w latach 1983-1988 przez różne struktury ówczesnej opozycji.
Zbiór ten trafił niegdyś na nasze aukcje, a opis ten przygotowaliśmy właśnie na potrzeby aukcji, obecnie archiwizując go na blogu. Archiwalna aukcja znajduje się tutaj.
Zebranie funduszy i propaganda
Podstawowym celem emisji tych cegiełek było prawdopodobnie uzyskanie funduszy na działalność opozycyjną. Część banknotów/cegiełek jest numerowana, praktycznie wszystkie zaskakują pomysłowością i inwencją projektantów i mają niewątpliwie duży wydźwięk propagandowy.
Niniejsza kolekcja w dużej części gromadzona była w epoce, także stanowi dodatkowo ciekawy materiał historyczny i jednocześnie zbiór egzemplarzy porównawczych.
Różne typy
Banknoty te można by podzielić na kilka grup:
- Całkowicie fantazyjne projekty typu „30 srebrników” wykonane na foli aluminiowej, „1 czerwoniec” na papierze toaletowym, czy np. „jeden zomol”.
- Projekty wzorowane na będących wówczas w obiegu banknotach PRL lub na dolarach amerykańskich. Jest to najliczniejsza grupa.
- Obiegowe banknoty PRL, najniższe nominały, z stemplowanymi na nich nadrukami propagandowymi.
W opisanym zbiorze znajdowało się 47 banknotów, z czego 12 sztuk to banknoty obiegowe ze stemplami propagandowymi, a reszta są to banknotopodobne, fantazyjne emisje.
Jedyny jak dotąd katalog tych banknotów jest autorstwa Wiesława Kukli i wydany był w roku 1992, w Poznaniu.
Banknoty obiegowe PRL ze stemplami propagandowymi opozycji
Emisje banknotopodbne, wzorowane na banknotach PRL
50 groszy 1982
- Seria i numer GR 13121981 to zakodowana data wprowadzenia stanu wojennego – 13 Grudnia 1981r.
- Data wpisana jako data emisji banknotu – 13 Maja 1982r. to data apelu TKK (Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność”).
- Banknot wzorowany na obiegowym 50zł z Karolem Świerczewskich, ale w stosunku do pierwowzoru ma”
- zdewaluowany nominał
- sparodiowane napisy
- zmienionego orła
- przerobiony krzyż na rewersie
- przerobiona postać K. Świerczewskiego na awersie
Cegiełka tego typu była pierwszą szeroko rozpowszechnianą cegiełką i podobno przyjęta została bardzo przychylnie, co zachęciło do dalszych emisji.
Występuje w kilku odmianach, ta powyższa to odmiana z dwukrotnie naniesioną serią na awersie oraz z użyciem żółtego koloru na awersie i ciemnobrązowego na rewersie (Kukla nr 10). Poniżej odmiana z serią n awersie naniesioną jeden raz. Na rewersie elementy krzyża są pomarańczowe, na awersie więcej elementów w kolorze żółto-pomarańczowym. Występują również różnice w rysunku, szczególnie w oczy rzuca się odmienny „orzeł” (Kukla nr 9).
50 srebrników 1984
Banknot wzorowany na 50 złotych ze Świerczewskim, ale to już odmienna, późniejsza emisji od 50 groszy.
- Ciekawie przerobiony.
- Data emisji to 22 lipca 1984. 22 lipca to bardzo ważne polskie święto narodowe w okresie Polski Ludowej, obchodzone corocznie, na pamiątkę podpisania Manifestu PKWN w 1944 roku i „odrodzenia” Polski po II wojnie światowej
- Rok 1984 to 40-ta rocznica podpisania Manifestu, co uwiecznione na rewersie napisem „40 lat komunizmu” i „40 lat w zbrodniczej służbie sowieckiego imperium”.
- Szyderczy nominał – 50 srebrników
- Orzeł na awersie ubrany w hełm, trzyma w skrzydłach pałkę z gwiazdą oraz tarczę ZOMO, a w pazurach sierp i młot.
- Napis Narodowy Bank Polski na awersie napisany cyrylicą po rosyjsku.
- Seria banknotu (naniesiona pojedynczo) to data Stanu Wojennego
- Przerobiony portret, krzyż oraz podpisy.
Kukla nr 32.
Poniżej banknot w tym samym typie jak powyższy, tylko z odmienną kolorystyką. Kukla nr 30.
30 srebrników z Jaruzelskim
Wizualnie banknot przypomina 200 złotych tego okresu, ale inwencje w jego przeróbce była duża.
- portret Dąbrowskiego na awersie zastąpiony karykaturą Jaruzelskiego
- postać bohaterskiej kobiety i hasło ” za wolność naszą i waszą” z rewersu zastąpiła Śmierć z kosą i hasłem „program partii dla narodu”
- zmienione zostały napisy, emitent i nominał
- data emisji to data wprowadzenia stanu wojennego
- charakterystyczna zmiana miejsca emisji – zamiast Warszawy jest Targowica
- „podpisani” na nim to Główny Skarbnik – Breżniew i Policmajster – Kiszczak,
Rzadki i ceniony na rynku kolekcjonerskim banknot. Kukla nr 29.
30 srebrników występuje w kilku odmianach. Jest utrzymane w konwencji 200 zł, ale na awersie poniższego generał Jaruzelski jest przedstawiony „en face”, a na rewersie widnieje Statua Wolności. Tło poddruku awersu jest intensywnie żółte (Kukla nr 26).
Poniżej jeszcze dwie inne odmiany kolorystyczne powyższej wersji z gen. Jaruzelskim na wprost (Kukla ~27 i 28)
Cegiełki z Lechem Wałęsą
Cegiełki z Lechem Wałęsą wzorowano na 100-złotówce z Waryńskim. Cegiełki te były emitowane jako drugie, po opisywanych wcześniej cegiełkach na 50 gr.
Emitentem była Międzyzakładowa Struktura Solidarności, organizacja zajmująca się głownie działalnością wydawniczą, wydawanie prasy itp.
Cegiełki te są numerowane, rewers mają czysty, odbity jest na nim właśnie tylko numer. Ma awersie oprócz zmiany portretu Waryńskiego na Wałęsę również orła ubrano w koronę. Istnieje sporo odmian samej cegiełki, jak i numeratora.
Poniżej trzy odmiany podstawowej wersji tej cegiełki.
Awers 100 złotych 1983 z Lechem Wałęsą bez serii, numeru i dopisku „Nobel” 
Awers 100 złotych 1983 z Lechem Wałęsą z dopiskiem „Nobel 83” 
Awers 100 złotych 1983 z Lechem Wałęsą z serią – datą stanu wojennego oraz dopiskiem „Nobel 83”
Odmianą tej cegiełki jest wersja z zachowaniem powyższej szaty graficznej, ale w tonacji niebieskiej i o nominale 200 zł.
Dwustronna Nobel’83 – Lech Wałęsa z fajką
Rewers w pierwowzorze to na tle czerwonych flag napis „PROLETARYAT” oraz mniejszym drukiem „Swobody! Fabryk! i Ziemi!” – na cegiełce zastąpiony przez nadruk SOLIDARNOŚĆ na tle biało-czerwonych flag i z dopiskiem „żyje! walczy! zwycięży!”
Data emisji – 31 sierpnia 1984r. – to IV rocznica podpisania porozumień sierpniowych.
Na awersie postać Waryńskiego zastąpiona półpostacią Wałęsy z fajką. Dopisek Nobel 83, oraz orzeł przybrany w koronę. Kukla nr 18.
Awers 100 złotych 1984 z Lechem Wałęsą z fajką i dopiskiem „Nobel 83” 
Rewers 100 złotych 1984 z Lechem Wałęsą z fajką i dopiskiem „Nobel 83”
Ludzie opozycji i postacie historyczne
Adam Michnik – awers 
Adam Michnik – rewers 
Zbigniew Bujak – awers 
Zbigniew Bujak – rewers 
Zbigniew Bujak – awers 
Zbigniew Bujak – rewers 
Tadeusz Bór Komorowski – awers 
Tadeusz Bór Komorowski – rewers 
Józef Piłsudski – awers 
Józef Piłsudski – rewers 
Stefan Rowecki GROT – awers 
Stefan Rowecki GROT – rewers
Rzeczpospolita Solidarna Wierna Niepodległa
Jan Paweł II w lewą stronę – Rzeczpospolita Solidarna – awers 
Jan Paweł II w lewą stronę – Rzeczpospolita Solidarna – rewers 
Jan Paweł II w prawą stronę – Rzeczpospolita Solidarna – awers 
Jan Paweł II w prawą stronę – Rzeczpospolita Solidarna – rewers 
Stefan Wyszyński – Rzeczpospolita Wierna – awers 
Stefan Wyszyński – Rzeczpospolita Wierna – rewers 
Jerzy Popiełuszko – Rzeczpospolita Wierna – awers 
Jerzy Popiełuszko – Rzeczpospolita Wierna – rewers 
Józef Piłsudski – Rzeczpospolita Niepodległa – awers 
Józef Piłsudski – Rzeczpospolita Niepodległa – rewers
Fantazyjne projekty banknotopodobne
1 Zomol – awers 
1 Zomol – rewers 
Naczelny Bank Wron – 100 Jaruzelów – awers 
Naczelny Bank Wron – 100 Jaruzelów – rewers 
Aby Polska Była Polską – awers 
Aby Polska Była Polską – rewers 
Zero dollars – awers 
Zero dollars – rewers 
200 złotych Jan Paweł II – Fundusz Solidarności Walczącej – awers 
200 złotych Jan Paweł II – Fundusz Solidarności Walczącej – rewers 
Jeden pierdol – awers 
Jeden pierdol – rewers 
Milion złotych – Wojciech Jaruzelski – awers 
Milion złotych – Wojciech Jaruzelski – rewers 
Stówka kryzysówka – awers 
Stówka kryzysówka – rewers
Na papierze toaletowym i folii aluminiowa
Bardzo charakterystyczne pozycje z tego okresu z trafnym, prześmiewczym przekazem.
1 Czerwoniec – Ostania rezerwa Skarbca KC PZPR
Wydrukowany jednostronnie na papierze toaletowym, z przeznaczeniem do wielokrotnego użytku. Zapewne większość jednak zużyto, gdyż obecnie rzadki i poszukiwany.
1 czerwoniec – na papierze toaletowym – awers 
1 czerwoniec – na papierze toaletowym – rewers
Biblijne, zdradzieckie srebrniki na srebrnej folii
Trafny przekaz. Druk na srebrnej folii. Istnieją dwie odmiany – z folią klejoną na biały i na czarny karton.
30 srebrników – srebrna folia na białym papierze – awers 
30 srebrników – srebrna folia na białym papierze – rewers 
30 srebrników – srebrna folia na czarnym papierze – awers 
30 srebrników – srebrna folia na czarnym papierze – rewers
Inne egzemplarze
Pokazany powyżej przegląd absolutnie nie wyczerpuje tematu, a jedynie przedstawia go w ogólnym, szkieletowym zarysie.
Od czasu przygotowania powyższego artykułu pojawiały się różne cegiełki solidarnościowe w naszej ofercie, w tym takie, jakich powyżej nie wymieniliśmy. Można ich poszukać w naszym archiwum, gdzie można też sprawdzić notowania cenowe takich walorów.
Różne cegiełki nadsyłali też do nas czytelnicy tego artykułu – pokazujemy je w zbiorczej galerii poniżej.
Temat ciekawy zarówno kolekcjonersko jak i historycznie, także polecamy i mam nadzieję że udało mi się go Państwu choć trochę przybliżyć.
200 złotych – Bank NZS 
200 złotych – Chłopski Fundusz Obrony NSZZ Solidarność 
200 Józef Piłsudski – Fundusz Rozwoju Podziemia 
5000 złotych – Nie kupisz za to nawet trampek na lato 
100 złotych – Fundusz Kultury Niezależnej 
100 złotych – Narodowy Bank Konspiracji 
200 złotych – Lech Wałęsa 
200 złotych – Na działalność związkową – Józef Piłsudski 
200 złotych Niezależny Bank Polski – Jerzy Popiełuszko 
200 złotych Niezależny Bank Polski – Jerzy Popiełuszko 
200 złotych Niezależny Bank Polski – Zbigniew Bujak 
Jeden pierdol – Sowiecki Bank Światowy 
Jeden miedziak – Bank Polski Solidarnej 
100 złotych – cegiełka na działalność NSZZ Solidarność – Lech Wałęsa 
500 Jaruzelów – Narodowy Bank Kryzysowy 
200 złotych Niezależny Bank Polski – Jerzy Popiełuszko 
20 złotych 1982 – wrona kracze naród płacze 
50 złotych 1988 – Solidarność 
10 złotych 1982 – bijące serce partii 
10 złotych 1982 – wrona kracze naród płacze 
10 złotych 1982 – Jan Paweł II 
10 złotych 1982 – Solidarność 
10 złotych 1982 – przełam strach 
10 złotych 1982 – CDN 
10 złotych 1982 – gazem do socjalizmu (łezka) 
10 złotych 1982 – gazem do socjalizmu 
10 złotych 1982 – nowe związki 
10 złotych 1982 – Polska Walcząca 
20 złotych 1982 – Wron won 
20 złotych 1982 – „Solidarność Walcząca” 
20 złotych 1982 – Solidarność 
20 złotych 1982 – Lech Wałęsa Solidarność 
20 złotych 1982 – wybory 
20 złotych 1982 – Wybierajcie się SB sami 
20 złotych 1982 – osły do urn 
20 złotych 1982 – kandydaci nasi siedzą 
20 złotych 1982 – Solidarność żyje walczy zwycięży 
20 złotych 1982 – nie chcemy komuny i już
