Autorem wpisu jest dr Witold Garbaczewski
Denar Władysława II w typie „orzeł i zając” jest ostatnią emisją tego władcy, bitą w latach 1144-46, w bardzo gorącym okresie walk pomiędzy seniorem a jego młodszymi braćmi Mieszkiem i Bolesławem. Monety tego księcia charakteryzują się, jako całość, bardzo interesującą ikonografią, ten typ jednakże jest spośród nich najbardziej wart uwagi. Na awersie widzimy mianowicie końcowy etap walki pomiędzy dwoma rycerzami, a właściwie nie jest to już walka, ale błaganie o litość, podczas gdy strona dominująca wyprowadza właśnie decydujący cios mieczem. Z kolei na rewersie zamieszczono scenę o takiej samej wymowie, ale przeniesioną w świat zwierząt – orzeł z rozpostartymi skrzydłami (a więc w momencie ataku) wczepia się szponami w kark biegnącego zająca, który nie ma żadnych szans ucieczki przed swoim przeznaczeniem.
W okresie denarowym scena ta nie miała swoich odpowiedników na monetach piastowskich, powtórzono ją dopiero około stulecie później, na jednym z brakteatów tzw. skarbu krakowskiego, pochodzącego najprawdopodobniej z drugiej ćwierci XIII w. Możemy także spotkać ją sporadycznie na monetach obcych, ale równie późnych (denary węgierskie Beli IV, 1235-1270).
Denar typu orzeł i zając z 10 aukcji GNDM
Ikonografia
Zarówno scena z awersu, jak i rewersu, mają – jak już wyżej wspomniano – swoje zakorzenienie w ówczesnej sytuacji politycznej. Władysław – niejako na zasadzie magii sympatycznej – chciał zapewnić sobie zwycięstwo nad braćmi, przywołując na stemple swoich monet spodziewany wynik konfliktu. Wydarzenia potoczyły się jednak, jak wiadomo, zupełnie inaczej.
Skąd Władysław zaczerpnął pomysł na stemple denara kombatanckiego? Nie jest wykluczone, że z motywem tym zapoznał się, biorąc udział w zaślubinach swego syna Bolesława Wysokiego z księżniczką ruską Zwinisławą w Kijowie w 1142 r. (przedstawienie ataku orła na zająca pojawia się w dekoracji mozaikowo-malarskiej soboru św. Zofii). Być może jednak wzór przyszedł z przeciwnego kierunku, gdyż scenę tę – w tym czasie jednak sporadycznie – spotkać możemy także na wytworach sztuki kręgu zachodnioeuropejskiego.
Berło, a może schematyczna wieża?
Różnorodność odmian
Denar „orzeł i zając” to jedna z najciekawszych monet okresu denarowego. Dodatkowo na atrakcyjność poszczególnych egzemplarzy wpływają symbole umieszczane za plecami walczących postaci, jak np. motyw określany jako berło. Nie jest jednak wykluczone, że mamy tutaj do czynienia ze schematycznie przedstawioną wieżą, ważnym symbolem terytorialnym, który komunikuje władcze prawa do określonego terytorium. Na rewersie z kolei, wokół walczących zwierząt, pojawiają się gwiazdki, które mogą przenosić całe przedstawienie w sferę sacrum. Jeśli tak, to na pierwszy plan wychodziłoby tutaj wyobrażenie walki dobra ze złem, przy czym dobro to oczywiście Władysław, zło natomiast to jego bracia lub, w bardziej ogólnym kontekście, przeciwnik rodzaju ludzkiego – Szatan.
Typ / odmiana / wariant
Bardzo rzadki i popularny typ
O różnorodności denarów typu „orzeł i zając” dobitnie świadczy fakt, że w kolekcji średniowiecza z 10 aukcji GNDM jest on reprezentowany aż 14 różnymi odmianami. Wszystkie mogą Państwo zobaczyć w katalogu aukcji, my tutaj przedstawimy tylko najważniejsze z nich.
Podstawową i jedną z najbardziej efektownych odmian jest przedstawienie rycerza „en face”, na wprost, zamiast jak na ogromnej większości egzemplarzy zwróconym ku jeńcowi. Jest to bardzo rzadko spotykana w handlu odmiana. Pozostałe wynikają głównie z umieszczania dodatkowych znaków zarówno w polu awersu, jak i rewersu, choć dokładni kolekcjonerzy zauważą również, że różnić się mogą elementy ikonografii (zającowi brakować może uszu). Poniżej prezentujemy kilka z nich.
Pełna oferta denarów typu Orzeł i Zając na aukcje.marciniak.auction
