Moneta niepewnych Bolesławów – Brakteat z różdżką!

Autorem wpisu jest dr Witold Garbaczewski

Moneta ta należy do brakteatów, które Kazimierz Stronczyński umieścił w grupie opatrzonej nazwą „monety dotąd niepewnych Bolesławów”. Biorąc pod uwagę znaleziska możemy przypuszczać, że grupa ta jest najprawdopodobniej pochodzenia kujawskiego lub mazowieckiego. Występujące tutaj imię Bolesława (w skróceniu BOLEZ) nie musi koniecznie oznaczać emitenta, ale może odnosić się – jak wykazał to już wcześniej prof. Stanisław Suchodolski – do któregoś z jego przodków. Wprowadzone mogło zostać na stempel w celu legitymizacji działań oraz umocnienia pozycji pana menniczego. Jako ten ostatni wymieniani są w literaturze najczęściej Bolesław Mieszkowic (1191/4-1195), książę kujawski, oraz Lestek Bolesławowic (1173-1186), książę mazowiecki. Na obecnym etapie badań bezpieczniej będzie jednak, jak się wydaje, pozostać przy formule „emitent nieokreślony”.

Gałązka, laska, a może różdżka?

Niezwykle ciekawa jest ikonografia tego brakteata. Na stemplu pojawia się popiersie władcy z głową zwieńczoną diademem ze zwieszającymi się z tyłu pendiliami. Jego ramiona okrywa luźna, stylizowana zapewne na antyczną modłę szata (schematyzm przedstawienia nie pozwala na kategoryczne stwierdzenia). Głównym atrybutem księcia jest tutaj gałązka z wyraźnie zaznaczonymi listkami i pączkami kwiatów – jest to zatem gałązka kwitnąca.

Topos kwitnącej gałązki kojarzy się przede wszystkim z laską Aarona. W Księdze Liczb (rozdział 17) możemy przeczytać, że Bóg, po buncie lewity Koracha, aby uciszyć szemrania Izraelitów przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi, nakazał pozostawienie w Namiocie Spotkania dwunastu lasek – po jednej od naczelnika każdego rodu, po czym rzekł: „Laska męża, którego obrałem, zakwitnie, i uciszę szemranie Izraelitów, które się podniosło przeciwko wam”. Boży palec dotknął laski Aarona z pokolenia Lewiego, która „wypuściła pączki, zakwitła i wydała dojrzałe migdały”. Laska ta stała się znakiem wybrania Aarona przez Boga na arcykapłana ludu Izraela, w ikonografii średniowiecznej natomiast – ogólnym symbolem Bożego wybraństwa. Adaptując ten atrybut, władca stawał się Nowym Aaronem, osobą wskazaną przez Boga, zdolną – podobnie jak biblijny arcykapłan – doprowadzić swój lud do Królestwa Bożego. Kwitnąca gałązka mogła być także – jako różdżka sprawiedliwości – insygnium księcia sprawiedliwego, nie wykluczało to jednak jej interpretacji jako laski Aarona.

Rzadki ze względu na typ, czy na urodę?

Brakteat znany jest ze skarbów w Anusinie i Wieńcu (w obu zarejestrowany został tylko w jednym egzemplarzu), chociaż nie jest wykluczone, że wystąpił także w Chalinie. Nie jest tam, co prawda, notowany, ale dużo monet z tego znaleziska nie dostało się do rąk kompetentnych badaczy (spośród ok. 3000 brakteatów znanych jest ok. 200). W każdym razie występowanie w skarbach wskazuje raczej na kujawską proweniencję tej interesującej emisji.

Oryginalność treści zawartych na niewielkim srebrnym krążku, nadzwyczajna rzadkość, a także idealny stan zachowania – wszystko to sprawia, że brakteat ten pretendować może do grupy niekwestionowanych liderów w kolekcjonerskim konkursie na „egzemplarz marzeń”.

Witold Garbaczewski

Parametry i ikonografia:

Źródło: wyjątkowa kolekcja monet średniowiecznych z 10 aukcji GNDM (luty 2020).
Brakteat piastowski: typ z popiersiem w diademie, gałązką i napisem BOLEZ.
Panowanie: władca nieokreślony (Kujawy ?)
Datowanie: ostatnia ćwierć XII w. lub pierwsza ćwierć XIII w.
Parametry: srebro, średnica 16.5 mm, waga 0.16 g.