Pogonie na półgroszach Zygmunta Augusta to jeden z ich z dwóch kluczowych elementów ikonograficznych. Herb Wielkiego Księstwa Litewskiego, którego różnorodność na tych monetach była długo niedostrzegana, a może stanowić ciekawy sposób budowania zbioru…
Bo ich różnorodność jest naprawdę warta dostrzeżenia. Czasem to subtelne różnice jak kształt tarczy, grzywa konia. Innym razem, już po pierwszym spojrzeniu widzimy, że ta Pogoń wyszła spod ręki innego rytownika. Zwrócił na to uwagę Ivanauskas w swoim katalogu monet Litwy, a najaktualniejsze ich opracowanie znajdziemy w „Lithuanian Half Groats of Sigismund August 1545-1566„. I to właśnie na podstawie tego opracowania przygotowana jest poniższa tabela.
Pogonie na półgroszach Zygmunta II Augusta
Oto wszystkie Pogonie, które odnotowali Ćesnulis / Ivanauskas w swoim katalogu. 19 różnych typów, które pojawiają się na półgroszach od 1545 do ostatniego rocznika 1566 z mennicy tykocińskiej.
Pogonie na półgroszach – pełna tabela na podstawie „Lithuanian half-groats…”
Nim jednak skupimy się na tym, jak czytać tę tabelę, na co zwracać uwagę, poświęćmy chwilę katalogowi.
Ćesnulis / Ivanauskas „Lithuanian Half Groats of Sigismund August 1545-1566”
Cesnulis Ivanauskas „Lithuanian half-groats of Sigismund August” 
Spis treści katalogu 
Przykładowa strona z katalogu
To specjalistyczne opracowanie półgroszy litewskich z lat 1545-1566, wydane w roku 2014. Ponad 150-stronicowy katalog obejmujący ponad 300 wariantów tych monet. Tak w telegraficznym skrócie należałoby opisać pracę Evaldasa Ćesnulisa i Eugenijusa Ivanauskasa.
To katalog, który zwraca uwagę nie tylko na aspekt legend (warianty ich końcówek LITV…, czy błędy), ale również na ikonografię, idąc dużo dalej niż wcześniejsze katalogi Kopickiego czy Kurpiewskiego. To w nim poznajemy kilkanaście typów Orłów i Pogoni opisanych numerycznie (opisane enigmatycznie jako First Knight, Tenth Eagle). I jedyne, czego mi w nim zabrakło, to właśnie zaprezentowania ich w formie jakiejś zbiorczej tablicy…
Jak dowiedziałem się w rozmowie mailowej z jednym z autorów, uznał on, że Pogonie i Orły są wystarczająco dobrze pokazane na materiale monetowym. Mi jednak w gąszczu odmian często umykały. Uznałem więc, że „wyseparowanie” Pogoni z monet pozwoli na lepsze dostrzeżenie różnorodności, ale i ułatwi codziennie obcowanie z tym katalogiem.
Na co więc zwracać uwagę?
Pogoń – cechy charakterystyczne, na które warto zwracać uwagę
Tarcza jest moim ulubionym wyróżnikiem, który pozwala mi odróżnić od siebie typy Pogoni. Doskonale to widać w pierwszych latach, gdzie wyraźnie ewoluuje jej kształt i wykonanie krzyża litewskiego wewnątrz. Owalna, prosta, zagięta lub jak na bardzo rzadkim typie 10 – ukruszona.
Równie ważny jest też sam koń, przy którym możemy zobaczyć i kunszt niektórych z rytowników. Warto porównać koński łeb, jego uszy, grzywę (czy jest gładka, czy „nastroszona”), a także na sam ogon, na co zwracał uwagę już Kopicki w swoim Skorowidzu ;). Najlepiej się z nimi po prostu opatrzeć, co pozwali później na szybką weryfikację.
Typ typowi nierówny
I tu przechodzimy do ważnej kwestii. Podane w katalogu numery Pogoni to są ich typy. Nie warianty. W ramach jednego typu nie raz dostrzeżecie drobne różnice, z czym się spotykałem podczas opracowywania tego artykułu. Czasem może to być trochę inna tarcza, innym razem grzywa, lub chociażby zapięcia na uprzęży. Nie ma co wtedy pisać o nieopisanych odmianach ;).
Jednak część Pogoni wykazuje drobne różnice w ramach jednego typu
Roczniki półgroszy, w których występuje więcej niż jeden typ
Są lata bardzo bogate w różne Pogonie i tu króluje niewątpliwie drugi rocznik ich bicia – 1546, gdzie autorzy odnotowali aż 6 różnych typów. Są lata, gdzie występuje tylko jedna Pogoń. Ja jednak wolałem się skupić na tych, przy których należy szczególnie uważać 😉
Podsumowując…
Kolekcjonowanie monet na podstawie różnic w ich elementach ikonograficznych, to trend, który zyskuje coraz bardziej w polskiej numizmatyce. Dostęp do tysięcy zdjęć interesujących nas monet pozwala na dostrzeżenie wielu, nawet subtelnych różnic. Zmiany w obrazie – wyglądzie popiersia, kształcie herbów – mogą być ciekawsze niż odmiany legendowe czy interpunkcyjne, na których skupiały się dawne katalogi. I choć w „Lithuanian half-groats…” odnotowano 19 typów Pogoni, to to jak dokładnie będziecie je Państwo chcieli kolekcjonować zależy tylko od Was.