Szelągi Zakonu Krzyżackiego

Szelągi Zakonu Krzyżackiego to ciekawy i ściśle powiązany z polską numizmatyką temat. Chciał, czy nie chciał to jednak ten emitent dość długo rezydował na naszych ziemiach, także warto poznać je bliżej.

Charakterystyka ogólna

Pierwsze szelągi zostały wybite za Wielkiego Mistrza Winrych von Kniprode (1351-1382), a ostatnie pochodzą z czasów Jana von Tiefen (1489-1497). Ikonograficznie są to bardzo jednorodne monety. Z obu stron zawsze jest tarcza z krzyżem, a w otoku napisy. Na krzyżu jednej z tarcz umieszczono centralnie dodatkową, małą tarczę z orłem, co symbolizuje tarczę Wielkiego Mistrza. Strona ta jest awersem, a w jej napisach otokowych zawarta jest nazwa emitenta. Aby go ustalić trzeba rozczytać te napisy, co wbrew pozorom nie jest takie trudne jakby się wydawało. Na rewersie monety zawsze widnieje prosta tarcza zakonna z samym krzyżem. We wczesnym okresie ramiona krzyży zawierają się w obrębie tarczy, ale poczynając od Michała Kuchmeistera von Sternberg (1414-1422) często, choć nie zawsze, ramiona wychodzą poza tarczę rozdzielając napis otokowy. Na rewersie napis z założenia zawsze jest tej samej treści, tylko z ewentualnymi błędami, literówkami czy skróceniami. Powinien on brzmieć MONETA DNORVM PRVCIE. Sporo odmian w pisowni występuje szczególnie w ostatnim słowie, więc może to być również PRVCI, PRVC, PRVS, PRV, PR…

Emitenci chronologicznie

Poniżej poczet tych Wielkich Mistrzów i zarządców, którzy emitowali monety. Po kropkach podane brzmienie ich imienia według zapisu, jaki najczęściej występuje na monecie, choć i oczywiście tutaj istnieją odmiany. Zapis imienia emitenta zawsze poprzedza słowo MAGISTER, występujące w różnych formach, czasami skróceniach, czy przeinaczeniach typu MAGIST, MAGS…

  1. Winrych von Kniprode (1351-1382) … WYNRICVS PRIMVS
  2. Konrad I Zöllner von Rothenstein (1382-1390) … CORADVS PRIM9
  3. Konrad III von Jungingen (1393-1407) … CORADVS TERCI
  4. Ulryk von Jungingen (1407-1410) … VLRICVS PRIMVS
  5. Henryk von Plauen (1410-1413) … hINRICVS PRIM
  6. Herman Gans (zarządca 1413-1414) MAGISTER GENERALIS (rzadki)
  7. Michał Kuchmeister von Sternberg (1414-1422) … MIChAEL PRIM
  8. Paweł von Russdorf (1422-1441) … PAVLVS PRIM
  9. Konrad von Erlichshausen (1441-1449) … CORADVS QVIN
  10. Ludwik von Erlichshausen (1450-1467) … LVDWIC DEPRIM
  11. Henryk Reuss von Plauen, zarządca (1467-1469) hINRICVS LOCVTENES M
  12. Henryk Reuss von Plauen (1469-1470) … hINRICVS PRI
  13. Henryk Reffle von Richtenberg (1470-1477) … hINRICVS QVA
  14. Marcin Truchsess von Wetzhausen (1477-1489) … MARTINV PRIM
  15. Jan von Tiefen (1489-1497) … IOhISP

Emitenci alfabetycznie

Uszeregowani według zapisów ich imion w formie takiej, jaka najczęściej jest spotykana na monetach.

CORADVS PRIM9 * Konrad I Zöllner von Rothenstein (1382-1390)
CORADVS QVIN * Konrad von Erlichshausen (1441-1449)
CORADVS TERCI * Konrad III von Jungingen (1393-1407)
GENERALIS * Herman Gans (zarządca 1413-1414)
hINRICVS LOCVTENES M * Henryk Reuss von Plauen, zarządca (1467-1469)
hINRICVS PRI * Henryk Reuss von Plauen (1469-1470)
hINRICVS PRIM * Henryk von Plauen (1410-1413)
hINRICVS QVA * Henryk Reffle von Richtenberg (1470-1477)
IOhISP * Jan von Tiefen (1489-1497)
LVDWIC DEPRIM * Ludwik von Erlichshausen (1450-1467)
MARTINV PRIM * Marcin Truchsess von Wetzhausen (1477-1489)
MIChAEL PRIM * Michał Kuchmeister von Sternberg (1414-1422)
PAVLVS PRIM * Paweł von Russdorf (1422-1441)
VLRICVS PRIMVS * Ulryk von Jungingen (1407-1410)
WYNRICVS PRIMVS * Winrych von Kniprode (1351-1382)

Podsumowanie

Oczywiście przytoczonych wyżej legend nie należy traktować jako jedyne występujące. Można je spotkać w różnych odmianach, np. Ludwik von Erlichshausen może być z podaną powyżej legendą LVDWIC DEPRIM jak i np. LVDWICVS PRI itp., ale powyższe zestawienie w większości przypadków powinno wystarczyć do szybkiej identyfikacji. Przykłady szelągów krzyżackich i ich cen można znaleźć w naszym Archiwum.

Powyższe opracowanie przygotowaliśmy na potrzeby wystawianej na naszych aukcjach grupy szelągów krzyżackich, aby przybliżyć temat. Pierwotnie pojawiało się na naszym profilu G+ tutaj. Obecnie dokonując drobnych, kosmetycznych zmian w układzie zarchiwizowaliśmy je również na blogu.